Akcja toczy się w 1242 roku. Fabuła rozpoczyna się w chwili przekroczenia wschodnich granic przez krzyżowców. Mieszkańcy Nowogrodu pod wodzą znanego z waleczności księcia Aleksandra Newskiego dzielnie stawiają opór. Dwaj główni bohaterowie to Gawryło Oleksycz i Waśka Busłaj, którzy nota bene są autentycznymi postaciami historycznymi. W filmie na tle wojny, toczy się opowieść o ich miłości do tej samej kobiety, która obiecała swoją rękę temu, kto okaże się lepszy w bitwie. Rusinów z zakonami rycerskimi przedstawiono z drobiazgową skrupulatnością, a kulminacją jest scena bitwy na zamarzniętym jeziorze Pejpus. W połączeniu z niesamowitą muzyką Prokofiewa, wszystko razem robi imponujące wrażenie. Film przez lata nie był emitowany z uwagi na antyniemieckie przesłanki, zdjęcia ukończono bowiem tuż przed podpisaniem paktu Ribbentrop – Mołotow.

Druga część filmu. Pokazuje przemianę zachodzące w Iwanie Groźnym, który w pierwszej części został sportretowny jako idealistyczny i pełen dobrych chęci władca. Od czasu nieudanego zamachu na jego życie, w którym ginie otruta jego żona, i zdrady jego przyjaciela kniazia Kurbskie Iwan zmienia się w podejrzliwego samotnika. Jego jedynym celem staje się zjednoczenie całej Rosji pod jego panowaniem. W tym celu powołuje tzw. opryczników. Stopniowo żądza władzy i podejrzliwość stają się głównymi motywami jego działań, które prowadzą go na skraj obłąkania. Skojarzenia do aktualnej wtedy sytuacji politycznej w Rosji są nieuniknione i nie dziwi fakt że premiera filmu musiała czekać ponad 10 lat do śmierci Stalina i odwilży.

Film opowiadający o życiu Iwana Groźnego (1530-1584). Pierwsza część zaczyna się około jego koronacji (1547) i opisuje początki jego panowania - ślub z Anastazją, wyprawy wojenne na Krym i Inflanty. Oprócz Iwana i jego żony głównymi postaciami są ciotka Eufrozyna, spiskująca, aby zdobyć tron dla swojego syna, oraz przyjaciel cara książe Kurbski, miotany między przyjaźnią i poczuciem lojalności wobec władcy z jednej strony, a pragnieniem władzy i uczuciem do Anastazji z drugiej.